Leniwe oko – przyczyny i ćwiczenia

Leniwe oko to nazwa określająca problem ze wzrokiem, spotykany przede wszystkim u dzieci. Objawia się słabszą zdolnością widzenia w jednym oku. Inną nazwą tego schorzenia jest amblyopia. Dysfunkcja ta rzadziej może spotykać także osoby dorosłe. Amblyopię można leczyć poprzez ćwiczenia, jeżeli zostanie zdiagnozowana odpowiednio wcześnie.

Leniwe oko – objawy i charakterystyka choroby

Amblyopia polega na słabszej pracy jednego oka. Może się to objawiać nie ostrością widzenia lub całkowitym niedowidzeniem na jedno oko. W większości przypadków amblyopia dotyka dzieci. Problem jest częstszy niż może się wydawać. Lekarze szacują, że leniwe oko może pojawiać się u około 3% najmłodszych pacjentów.

Jeśli leniwe oko nie zostanie wcześnie rozpoznane – schorzenie może się utrwalać i prowadzić w konsekwencji do skomplikowanych problemów ze wzrokiem.

Przyczyny leniwego oka

Leniwe oko jest często wynikiem dość pospolitych wad wzroku i chorób okulistycznych. Amblyopia polega na nieprawidłowym przekazywaniu sygnałów z oka do kory mózgowej. W normalnym procesie widzenia światło, które pada na oko, jest przekazywane jako informacja do mózgu.

Gdy człowiek cierpi na amblyopię – sygnały między okiem, a mózgiem nie są adekwatne. Mózg odbiera obraz tylko z jednego oka, zaś drugie oko pozostaje niejako uśpione, lub właśnie leniwe.

Amblyopia może pojawić się jako konsekwencja wad wzroku lub chorób oczu. Najczęściej syndrom leniwego oka jest związany z zezem oraz różnowzrocznością.

Przyczyny leniwego oka:

– krótkowzroczność,

– dalekowzroczność,

– zaćma wrodzona,

– zaburzenia fiksacji związane z zezem,

– pogorszenie akomodacji lub jej brak,

– astygmatyzm,

– uszkodzenia i urazy oka,

– zapalenie siatkówki,

– okołoporodowy wylew siatkówki,

– toksoplazmoza,

– wysięk w ciele szklistym,

– blizny rogówki.

Leniwe oko u dziecka

Jeżeli amblyopia pojawia się na bardzo wczesnym etapie życia, w niemowlęctwie – dziecko nie ma świadomości istniejącego problemu. Przyzwyczaja się do sposobu, w jaki widzi. Nie skarży się, bo to jak widzi uznaje za normalność. Jednym z powodów amblyopii mogą być skłonności dziedziczne. Zdarza się, że ten problem jest obserwowany u osób spokrewnionych: rodziców, dzieci i rodzeństwa.

Jeżeli syndrom leniwego oka zostanie wcześnie rozpoznany, to istnieją duże szanse na nieinwazyjne wyleczenie problemu. Opracowano szereg ćwiczeń i metod zaradczych, dzięki którym można przywrócić oku sprawność.

Kluczowym warunkiem w skutecznym wyleczeniu amblyopii u dziecka, jest jego wiek. Najlepsze rezultaty przynoszą ćwiczenia u dzieci nie starszych niż 7-letnie.

Leniwe oko – rozpoznanie

Ważnym sygnałem, który może wskazywać na syndrom leniwego oka, jest zez. Nierówność ustawienia gałek ocznych nie jest, wbrew obiegowej opinii czymś, z czego się wyrasta.

Leniwe oko może być zauważone przez opiekuna w przedszkolu lub szkole. Nauczyciel dostrzega niekiedy, że dziecko w charakterystyczny sposób przekrzywia głowę, przymyka oko lub je mruży. Jeśli otrzymamy taką informację od opiekuna w sprawie naszego dziecka – warto sprawdzić przyczyny takich symptomów podczas badań u lekarza okulisty.

Leniwe oko – leczenie

Leniwe oko u dziecka leczy się w pierwszej kolejności podejmując działania wobec pierwotnych wad refrakcji. Kolejnym krokiem leczenia amblyopii jest pobudzanie do pracy słabszego oka. Zasłonięcie zdrowego oka sprawia, że drugie oko jest jedynym pośrednikiem dla mózgu i musi z nim współpracować. W ten sposób stymuluje się słabsze oko, przymuszając do intensywniejszego działania.

Leniwe oko – ćwiczenia

Aby leniwe oko odzyskało sprawność, konieczne jest „zmuszenie” go do pracy. Robi się to poprzez zasłonięcie zdrowego oka. Ta prosta metoda przynosi znakomite rezultaty u dzieci, które nie ukończyły siódmego roku życia. Kora mózgowa u człowieka w tym wieku charakteryzuje się dużą elastycznością i jest podatna na stymulację. U dzieci starszych trudniej osiągnąć poprawę, choć nie jest to niemożliwe.

Praktycznym środkiem pomocniczym do ćwiczeń leczących syndrom leniwego oka, są specjalne opaski, osłonki i plastry na okulary. Osłona zdrowego oka musi być w istocie szczelna i tworzyć skuteczną barierę, by wykluczyć możliwość podglądania obrazu przez zdrowe oko.

Wyróżniamy trzy rodzaje ćwiczeń przeznaczonych do leczenie syndromu leniwego oka:

1. Ćwiczenia pleoptyczne – wykonywane przy pomocy eutyskopu i pleoptoforu. Na siatkówkę słabszego oka kierowana jest wiązka światła.

2. Ćwiczenia celownicze – mające na celu stymulowanie współpracy między słabszym okiem a ręką. Do pobudzania koordynacji można stosować metody plastyczne: rysunku lub malowania, zabawy w układanie klocków, nawlekanie koralików na sznurek.

3. Ćwiczenia lokalizacyjne – polegają na wymuszeniu prawidłowego ukierunkowania oka.

Znane jest także wykorzystanie gier komputerowych do ćwiczeń na leniwe oko. Ta innowacyjna metoda wykorzystuje mechanizmy podobne jak w ćwiczeniach tradycyjnych. Gra w okularach oddzielających widok ekranu dla prawego i lewego oka skutecznie stymuluje przekaz między wzrokiem a korą mózgową.

Leniwe oko u dorosłych

Leniwe oko u dorosłych nie jest zjawiskiem, które dopiero pojawia się u człowieka dojrzałego. To raczej ujawniające się po latach zaniedbanie z dzieciństwa. Być może wcześniej pozostawało niezauważone lub zlekceważone. Leniwe oko bez ćwiczeń i stymulacji jeszcze bardziej się osłabia. Dysfunkcja ta daje o sobie znać jako problem poważnie utrudniający funkcjonowanie dorosłej osoby.

Leniwe oko u dorosłych to nic innego jak jednostronny zez. Określane jest także jako uciekające oko. Osłabionemu oku brakuje zdolności do prawidłowego ukierunkowania się. Skutkiem tego jest brak możliwości powstawania obrazu w jednym punkcie siatkówki. Kora mózgowa nie otrzymuje bodźców.

Leczenie amblyopii u dorosłych nie jest możliwe już poprzez ćwiczenia, jak u dzieci. Z wiekiem kora mózgowa traci elastyczność i zdolność przystosowania się. W takich przypadkach jedyna radą jest operacja wzroku. Istnieje kilka rodzajów zabiegów i lekarz wybiera metodę odpowiednią dla wady wzroku, jak występuje u danego pacjenta, np. operację zaćmy lub zabieg regulujący pracę mięśni odpowiedzialnych za pracę gałek ocznych.

Bibliografia:

1. https://www.nei.nih.gov/sites/default/files/health-pdfs/factsaboutamblyopia.pdf

2. E. Papageorgiou, I. Asproudis, G. Maconachie, The treatment of amblyopia: current practice and emerging trends. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 257, 1061–1078 (2019).

3. J. Kański, Okulistyka kliniczna, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1997.

4. M. Niżankowska, Podstawy okulistyki, Wydawnictwo Volumed, Wrocław 2000.